گذرگاه دورانی
علی رغم کاهش ورود پناهجویان در ترکیه، تعداد خارجی‌هایی غیر قانونی (بدون مدرک) که طی سه سال گذشته وارد این کشور شده اند، نسبت به سالیان قبل سه برابر شده است. تجزیه و تحلیل داده ها از این آمار نشان می دهد که تعداد زیادی این بازداشت شدگان افغان هایی هستند که از حدود 3000 کیلومتر دورتر از مشکلات و درگیریها در کشور خود فرار می کنند.
“ما برای افرادی که سزاوار حمایت بین المللی هستند، پناهگاه و محافظت فراهم میکنیم.” عبدالله ایاز؛ مدیرعملیاتی اداره عمومی مهاجرت ترکیه با بیان این مطلب می‌افزاید: “سایر افراد را به کشور شان بر می گردانیم.”
ترکیه نیز مانند بسیاری از کشورها خارجی های غیرقانونی را که “مهاجران بدون مدرک” نیز گفته میشوند به کشورشان بر میگرداند. هرچند مرز تفکیک میان خارجی های غیرقانونی و پناهجویان مبهم است؛ با توجه به اینکه میلیون ها پناهجو از ترکیه به عنوان پل برای رسیدن به اروپا استفاده میکنند. برای پیگری مهاجران بدون مدرک، ترکیه به بازداشت و اخراج افرادی اقدام نموده است که پناهجویان واقعی هستند و نیاز به حمایت دارند.
جابر جعفر یکی از این افراد است. او پس از حمله طالبان به پایگاه نظامی که محل کار وی بود، افغانستان را ترک کرد. او امیدوار بود که در اروپا درخواست پناهندگی کند، ولی تمام پولش در میانه راه تمام شده است. جعفر سه سال است که به صورت غیرقانونی در ترکیه مشغول کار و زندگی است تا به قدر کافی پول پس انداز نموده و سفرش را تکمیل کند. حداقل این برنامه وی بود تا زمانیکه بازداشت نشده بود
شبی دیروقت یک ماشین پلیس در بیرون خانه گلی در استانبول که جعفر با ده ها افغان بدون مدرک دیگر در آن زندگی میکردند متوقف شد. پلیس همه را جمع کرد و ساندویچ داد. پلیس به آنها گفت برای شان کارت شناسایی صادر خواهد شد. آنها به صورت غافلگیرانه در دام یک حیله افتادند، مشخصات شان توسط پلیس گرفته شد. سپس به دست یکایک شان دستبند زده شده و به ماشین منتقل شدند. سلطان و رحمت؛ برادرزاده های جعفر شاهد تمام این ماجرا بودند.
رحمت میگوید: “پلیس تنها برای 10 نفر دستبند داشت. آنها به بقیه گفتند که بروید و ما هم از آنجا دور شدیم”.
سلطان و رحمت می گویند همیشه اینگونه نبوده است. آنها قبلاً احساس امنیت می کردند در خیابان های استانبول قدم می زدند، اما اکنون می ترسند که توسط پلیس دستگیر شوند.
“اگر شما دو یا سه ماه پیش به محل ما آمده بودید، 70 یا 80 مرد در اینجا زندگی می کردند. برخی از آنها اکنون در زندان گیر کرده اند ، برخی از آنها ردمرز شده اند. “این سخنان را رحمت میگوید.
آمار ها حاکی از آن است که به ویژه افغانها هدف قرار گرفته اند. سال گذشته بیست هشت هزار افراد بدون مدرک از ترکیه اخراج شده، که ده هزار آنها تنها افغان بوده اند. اوایل امسال، بعد از موج بزرگی از افغانها تازه وارد هفت هزار افغان دیگر میان ماه های ژانویه و آوریل به کشور شان ردمرز شدند. مقامات ترکیه در نظر دارند تا بیش از هزاران تن دیگر را تا پایان امسال اخراج کنند.
تمامی کشورها نسبت به پذیرش مهاجرین، بخصوص افغانها بی میل هستند.” ایاز با بیان این مطلب می افزاید که به همین دلیل بسیاری از آنان خواستار اقامت در ترکیه شده اند، امری که راه حلی برای این معضل نیست.
هرچند ایاز می پذیرد که وضعیت در افغانستان رو به وخامت بوده و باعث می‌شود تا افغان های زیادی این کشور را ترک کنند، ولی او باور دارد که ترکیه باید با افزایش ظرفیت بازداشتگاه ها و تداوم اخراج آنان، پاسخ این وضعیت را بدهد.
به گفته سازمان عفو بین الملل، اخراج اجباری افغان های بدون مدرک، نقض حقوق بین المللی است، زیرا باعث بازگشت پناهجویان به محل ناامن و غیرمصئون می‌گردد. اما ترکیه چنین می پندارد که افغانستان امن و مصئون است، علی رغم این واقعیت که در جریان سال گذشته در جریان منازعات و جنگ جاری بیش از ده هزار غیرنظامی کشته و یا زخمی شده و هنوزهم یک میلیون و دوصدهزار نفر در داخل این کشور بیجا شده اند.
هیچ جایی از این کشور امن نیست.” این مطلب را آنا شیا از سازمان عفو بین الملل بازگو نموده می‌افزاید: “در این شکی نست که ترکیه تحت فشار زیادی از این ناحیه قرار دارد. تعداد زیادی پناهنده را پذیرفته است، که بیشتر مصارف آنها را از بودجه خود تأمین میکند. اما اخراج آنان زندگی عده زیادی را با خطر مواجه می سازد”.
بازداشتها و ردمرزهای اخیر، ترس بزرگی را در میان پناهجویان افغان ایجاد نموده است.
امروز من به قنسولگری رفته بودم، به همین دلیل این لباس سنتی افغانی را برتن کرده بودم.” رحمت با نشان دادن لباس سنتیش این سخن ر امیگوید. او به قنسولگری رفته بود تا شاید به عمویش کمکی کرده باشد، ولی میگوید این لباس را پوشیده بودم تا اگر اخراج شدم، دست کم با لباس مرتب به خانه بروم.
اگرچه ضمانت در قانون ترکیه وجود دارد تا اطمینان حاصل شود که اتباع بیگانه بازداشت شده امکان درخواست پناهندگی را دارند، اما بازداشت شدگان یا نمی دانند که می توانند درخواست بدهند، یا با موانعی روبرو میشوند.
بر اساس تحقیق مایبریت جیل آلپز، از هزار و صد وچهل و چهار مهاجر غیر سوری که از یونان به ترکیه فرستاده شده بودند، تنها پنج درصد با موفقیت توانسته بودند در داخل مراکز بازداشت درخواست پناهندگی بدهند و تنها دو نفر در نهایت پناهندگی دریافت کرده اند.
توماس بوک؛ نماینده ویژه اتحادیه اروپا در جریان سال 2016 از چهار بازداشتگاه بازدید کرده است. علی رغم اینکه مقامات ترکیه به وی گفته بودند که جزوه هایی رهنمود برای بازداشت شدگان داده شده تا از حقوق شان در راستای درخواست پناهجویی آگاه شوند، وی هیچ مدرکی را در این خصوص مشاهده نکرده است. بازداشت شدگان در مصاحبه با بوک گفته بودند که آنها هیچ معلوماتی راجع به حقوق پناهندگی دریافت نکرده اند و درخواست چندین تن از آنان نادیده گرفته شده و رد شده است. او همچنین چند فرد غیرسوری را دیده بود که گفته بودند برای بازگشت داوطلبانه به کشور شان تحت فشار قرار گرفته اند.
این نیز برای وکلای مدافع دشوار است که پناهجویان بازداشت شده را مورد دادخواهی قرار دهند. آنها قادر به ملاقات وکلای مدافع هستند، ولی درحال حاضر ورود آنان ممکن نیست مگر اینکه یک وکیل مدافع از فردی وکالت نامه داشته باشد، چیزی که درحال حاضر غیرممکن است. زیرا بازداشت شدگان به سختی قادر به ارتباط با دنیای بیرون میشوند.
این مراکز به طور عموم از انظار عمومی پنهان نگهداشته شده اند و تنها عده محدودی دسترسی به بازدید از این مراکز را دارند. هیچ مرکز معلوماتی در مورد مکانهای این بازداشتگاهها که برای آنان “مراکز برگشت” گفته می‌شود، وجود ندارد، ولی ما نقشه ای را که معتقدیم در سراسری کشور وجود دارد را ایجاد کرده ایم که ظرفیت های آنها را نشان میدهد.
مراکز برگشت تمکیل شده.
در دست ساخت (از ژوئن 2018)
ده سال پیش این مراکز در ترکیه حدود یک هزار نفر گنجایش داشتند. امروزه اما گنجایش بیش از هشت هزار نفر رادارند. قرار است با تأمین اعتبار اتحادیه اروپا برای ساخت تسهیلات جدید، در سال آینده ظرفیت این مراکز با 15 هزار نفر برسد، که این نشانگر برنامه بلند مدت ترکیه برای کنترل مهاجرت و علاقه اروپا به این کار را نشان میدهد.
جعفر به یک بازداشتگاه در منطقه سی لیوری، حدود یک ساعت دورتر از استانبول منتقل شده است. او با رحمت و سلطان از طریق یک تلفن ثابت از داخل مرکز ارتباط میگیرد و تنها پنج دقیقه اجازه صحبت دارد. جعفر میگوید باجه تلفن شلوغ و مزدحم بود و او قادر به دریافت غذا کافی هم نشد، هرچند به نگهبانان رشوه هم داده است اما هیچ کسی به جعفر نمیگوید که او چرا بازداشت شده و آیا آزاد خواهد شد.
سلطان و رحمت نگران عموی شان جعفر هستند. آنها ترجیح میدهند که او به افغانستان بازگردانده شود؛ چون میتواند مثل بیشتر افغانها آنجا را ترک کند و دوباره بیاید.
“اگر آنها وی را تا سه روز دیگر آزاد نکنند، من بار دیگر به قنسولگری رفته و خواهم گفت که آنها نمیتوانند یک ماه جعفر را بازداشت کرده و در شبانه روز با نیم قرص نان و یک عدد گوجه زنده نگهدارند.” رحمت با بیان این مطلب میگوید: “ او قرار نیست همان شخصی باشد که هنگام ورود به آنجا بود.”
سرانجام جعفر پس از یک ماه آزاد شد. سایر مردانی که با او در آن شب دستگیر شده بودند، همگی به کشورشان بازگردانده شدند.
“پلیس آمد و از همگی ما راجع به یک نکته سوال کرد؛ آیا اگر به کشور تان بازگردانده شوید، مشکلی دارید؟ همگی ساکت شدند و فقط من پاسخ دادم که بله، مشکل دارم. پلیس همگی را اخراج کرد و تنها به من اجازه داد آزاد شوم و اینجا بمانم”.
نامه ای به جعفر داده شد كه نوشته بود هنوز تصمیم اخراج او مشخص نیست. او باید اثبات کند که وی در ارتش افغانستان بوده و تا زمان رسیدن اسناد وی هر 15 روز یکبار باید به مقامات مراجعه کند. پس از آنکه وی درخواست پناهجویی اش را ثبت کرد، با چالشهای دیگری به عنوان یک پناهجوی غیرسوری مواجه شد. او باید به یک شهر تعین شده برود و با اندک امید اسکان مجدد به کشور سوم در آنجا زندگی کند. اگر او بدون اجازه شهر محل اقامت خود را ترک کند، او از ترکیه اخراج شده و دیگر هیچ وقت اجازه درخواست پناهندگی از طریق این کشور را نخواهد داشت.
ایاز می پذیرد که این سیستم عالی نیست. اما وی میگوید که این یک راه فایق آمدن بر فشارهایی است که براین کشور تحمیل شده است. به گفته وی، تا زمانیکه ثبات به افغانستان و منطقه بازگردد، مهاجرین کماکان در ترکیه سرازیر شده و این کشور همچنان باید با این موج مهاجرت مبارزه میکند.
“این منصفانه نیست که ترکیه را از این بابت مورد انتقاد قرار دهیم. ما بهترین تلاش خود را انجام می‌دهیم.” ایاز با بیان این مطلب میگوید: “این بحران ترکیه نیست و نه هم بحران شمال امریکا، یونان و نه هم بریتانیا. این بحران، بحران تمام بشریت است.”
